Art DATIS: project update

Sybren Valkema was een vooraanstaand glaskunstenaar en leraar, geboren in 1916. Nu, meer dan 100 jaar later, willen onderzoekers die werken aan het Art DATIS-project zijn archieven toegankelijk maken voor collega-onderzoekers, kunstenaars en ambachtslieden. We spraken met Vera Provatorova (Universiteit van Amsterdam) en Carlotta Capurro (Universiteit Utrecht) voor een update over dit fascinerende project.

Wie was Sybren Valkema?

Carlotta Capurro is een kunsthistoricus die graag werkt op het snijvlak van cultuurgeschiedenis en de digitale wereld. In eerder onderzoek richtte ze zich op de manier waarop digitale techniek de manier waarop we cultuur waarnemen beïnvloedt en op de rol van (meta)data in het delen van cultureel erfgoed. Ze vertelt enthousiast over het belang van Valkema's werk: "Sybren Valkema was als glaskunstenaar werkzaam bij de Koninklijke Leerdamfabrieken, een belangrijke producent van design glaswerk. Tijdens een seminar in de Verenigde Staten ontmoette hij een collega-glaskunstenaar die het idee had ontwikkeld dat werken met glas beschikbaar moest zijn voor individuele kunstenaars, niet alleen voor mensen die in fabrieken werken. Samen met wetenschappers ontwikkelden zij een draagbare oven voor het smelten van glas en begonnen zij traditionele kennis om te zetten in cursussen op kunstacademies, om het werken met glas als kunstmateriaal te populariseren. Het belang van Valkema's werk is dat hij de Europese en de Amerikaanse tradities met elkaar verbond en vanuit die verbinding innoveerde."

De kunst van het digitaliseren van archieven

Vera is een datawetenschapper met talent voor interdisciplinair onderzoek. Ze heeft het altijd belangrijk gevonden om datawetenschappen toe te passen op een manier die betekenisvol is voor anderen. "Het interessante aan Art DATIS is dat het datawetenschap en cultureel erfgoed combineert. Als we het archief van Valkema toegankelijk en doorzoekbaar kunnen maken, kan dit veel kunsthistorici en glaskunstenaars verder helpen."

Een archief digitaal toegankelijk maken is echter geen sinecure. Het begint allemaal met het scannen van elke pagina, legt Vera uit. "Picturae, een van de partners in dit project, heeft het hele archief gescand. Hoewel dit van groot belang is geweest voor het project, worden de gescande pagina's opgeslagen als afbeeldingen, en het omzetten ervan in tekst is een uitdagende stap. Een deel van het archief bestaat uit getypte tekst, waarmee relatief eenvoudig kan worden gewerkt. Het grootste deel van het archief is echter met de hand geschreven, en dus veel uitdagender. We gebruiken een model dat moet worden getraind op het handschrift van een specifiek persoon."

Structureren van data

"Conversie van (handgeschreven) tekst uit scans is nog maar het begin," vervolgt Vera. "De tweede uitdaging is dat tekst na conversie nog steeds ongestructureerde data is. We besloten dat een aanpak genaamd entity linking misschien wel de beste manier is om dit aan te pakken. Kort gezegd trainen we een algoritme om specifieke entiteiten in een tekst te herkennen (bijvoorbeeld 'Valkema' of 'Amsterdam') en vervolgens koppelen we die entiteit aan een kennisdatabase. Een bijzondere uitdaging is het elimineren van ambiguïteit: 'Valkema' kan verwijzen naar de glaskunstenaar, maar ook naar zijn familieleden."

"De kunsthistorici in dit project zijn vanaf een vroeg moment betrokken bij het digitaliseringsproces," vult Carlotta aan. "Interdisciplinariteit is echt de kracht van dit project. We streven ernaar de gegevens zo te structureren dat ze niet alleen functioneel zijn voor Art DATIS, maar op een zo uitgebreid mogelijke manier zodat andere onderzoekers er hun voordeel mee kunnen doen. Voor ons is het zeer belangrijk dat de informatie beschikbaar is op een zodanige wijze dat wij deze op betrouwbare wijze kunnen vergelijken met andere bronnen. Dit kan een uitdaging zijn omdat er niet één internationale standaard is om semantische gegevens te structureren - een brede uitdaging in ons vakgebied waaraan gewerkt moet worden."

Vraag het aan Sybren

Het Art DATIS-team wil niet alleen hun eigen onderzoeksvragen beantwoorden, maar werkt er ook aan om het archief beschikbaar te maken voor andere wetenschappers. Met het RKD Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis aan boord als projectpartner, is het de bedoeling om het archief via hun interface beschikbaar te maken. Carlotta: "Wat ik leuk vind is dat we aan de data werken zonder de data in een bepaalde vorm te dwingen. Daardoor is het nu en in de toekomst beschikbaar voor andere onderzoekers."

"Hedendaagse informatie is vaak al enigszins gestructureerd, maar voor historische informatie is dat niet het geval", vervolgt ze. "De voortdurende uitdaging in dit soort projecten is het overbruggen van ongestructureerde kennis en gestructureerde kennis. Onze bijdrage aan het oplossen van deze uitdaging is ook wat ons werk relevant maakt voor andere projecten op het gebied van cultureel erfgoed en zelfs andere onderzoeksgebieden."

Kijkend naar de toekomst zou het geweldig zijn als het Art DATIS-project zou kunnen bijdragen aan het bouwen van een algoritme waaraan je een vraag kunt stellen als "Waar is Sybren Valkema geboren?" en wat dan automatisch relevante informatie ophaalt en een antwoord formuleert. Dit idee werd geopperd door Anna Carlgren, een glaskunstenaar en oud-leerling van Valkema. Het idee valt buiten het bestek van het huidige project. "Het zou een uitdaging zijn," legt Vera uit, "omdat we aan twee kanten te maken hebben met natuurlijke taalverwerking - de vraag en het archief. Maar het zou geweldig zijn als we een virtuele assistent zoals Alexa of Siri zouden kunnen bouwen."

Hoewel een virtuele assistent met de naam Sybren nog veel werk vergt, is de vooruitgang in het Art DATIS-project veelbelovend. Voor meer informatie, kijk op https://artdatis.nl/ .